yaşadıkça!..

ULUSLARARASI KARADENİZ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM ve BEŞERÎ BİLİMLER FAKÜLTESİ

TÜRK FİLOLOJİSİ PROGRAMI

AHMET HAMDİ TANPINAR’IN ROMANLARINDA ÜSLUP

ARACI OLARAK İNSAN METAFORLARI

Sinem ATIŞ

Türk Filolojisi Alanında Doktora Tezi

TİFLİS-2018

(...)

3.3. Verilerin Toplanması ve Analizi

Araştırmanın kapsamını teşkil eden Tanpınar’ın MB, Huzur, SD, SAE ve AK romanları
okunarak insan metaforları tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada ele alınacak metafor tasnifi
için, tanımsal olarak George Lakoff ve Mark Johnsen’ın kaleme aldıkları Metaforlar, Hayat,
Anlam ve Dil adlı eseri, metafor yapıları içinse Nizamettin Uğur’un Anlambilim-Sözcüğün Anlam
Açılımı adlı eseri kaynak alınmıştır. Metafor yapıları için farklı yazarların eserleri de araştırılmış -
Oğuz Cebeci’nin Metafor ve Şiiri Dilinin Yapısal Özellikleri- ancak Tanpınar’ın metafor evreninin
geniş olması hasebiyle en uygun kaynağın Nizamettin Uğur’un yapmış olduğu metafor tasnifi
olduğu düşüncesine varılmıştır.

Tanpınar’ın romanlarındaki insan metaforları ilk olarak Nizamettin Uğur’un kategorize
ettiği on dokuz metafor yapısıyla eşleştirilmiştir. Bulgular kısmı için elde edilen insan metaforları
Microsoft Office-Excel programında incelenip yorumlanmıştır. Elde edilen bulgular dokuz alt
başlıkta Microsoft Office-Excel programında tablolaştırarak analiz edilmiştir. Bu dokuz başlık
Tanpınar’ın romanlarında geçen insan metaforlarının sınıflandırılmasıyla ortaya çıkmıştır. İlk alt
başlıkta Uğur’un tasnifine göre Tanpınar’ın hangi metafor türünü daha fazla kullandığı, ikinci alt
başlıkta Tanpınar’ın haritaladığı insan metaforlarının cinsiyet bakımından analizi, üçüncü ve
dördüncü alt başlıkta kadın ve erkek roman karakterleri bakımından ele alınan metaforlar, beşinci
alt başlıkta Tanpınar’ın romanlarında geçen hedef alanı çocuklardan oluşan metaforlar, altıncı alt
başlık insandan ayrı düşünülemeyen uzuvlarla ilgili yaratılan metaforlar, son üç alt başlık ise
Tanpınar’ın insan metaforu oluşturmak için kaynağını hayvandan, bitkiden ve teolojik unsurlardan
ödünçlediği metaforlar analiz edilmiştir.

3.4. Nizamettin Uğur’un Metafor Tasnifi

Nizamettin Uğur’un Anlambilim-Sözcüğün Anlam Açılımı adlı kitabında 8 üst başlık ve 21
alt başlık altında metafor yapılarını açıklamaktadır. Söz konusu 8 üst başlıktan birincisi olan
“Benzetmedeki Temel Öğelerden Hangisine Dayandırıldığına Göre Metaforlar” başlığı altında iki
alt Başlık; “Açık ve Kapalı Metaforlar” ele alınmıştır. Açık ve kapalı metaforlar, tüm metafor
kategorilerini kapsayacağı için 249 metaforu bu iki başlığın altına yazmak bizi tekrara
düşüreceğinden bu başlık tezden kaldırılmıştır.

Bu çalışmada insan metaforu tasnifi aşağıdaki metafor yapılarının anlam evrenindeki
şekliyle kategorize edilecektir.

3.4.1. Öğelerin Sayısına Göre Metaforlar

3.4.1.1. Teklik Metafor

Osmanlıcada istiare-i müfrede olarak geçen teklik eğretileme öğelerinden her birinin sayısı
bir taneden fazla olamayan eğretilemelerdir. Buraya kadar verilen açık ve kapalı eğretilemelerin
çoğunluğu teklik eğretileme örneğidir (Uğur, 2003, s. 100).

3.4.1.2. Yaygın Metaforlar

Osmanlıcada istiare-i mürekkep ve istiare-i temsiliye olarak adlandırılmıştır. Açıklaması
ise, birden çok benzerlik ilişkisi ile gerçekleştirilen eğretilemelerdir. Başka deyişle, benzetmenin
temel öğelerinden yalnız birini çok sayıda benzerlik içerecek biçimde kullanarak oluşturulan
eğretilemelerdir (Uğur, 2003, s. 100). Açık yaygın, kapalı yaygın ve karma yaygın olarak üç grupta
incelenir. Örneğin, “Köprüyü görene kadar ayıya dayı diyeceksin.”

3.4.2. Temel Öğlerin Aynı Şeyde Birleşip Birleşmediğine Göre Metaforlar

3.4.3.1. Mutlak Metafor

(...)

(Sayfa 63-65)

https://www.ulusaltezmerkezi.net/ahmet-hamdi-tanpinarin-huzur-adli-eserinde-siradisi-benzetmeler-ozgun-metaforlar/324/

yaşadıkça!..

30 Mart 2020 Pazartesi

28 Mart 2020 Cumartesi

"Anlambilim" Kitabı ve Bir Doktora Tezi